Tanrı-İnsan İlişkisi Tarih Boyunca Nasıl Değişti?

[vitus werdegast]

Tarih boyunca değişen bir ilişkidir. Zannedilenin aksine her zaman itaat eden-edilen şeklinde olmamıştır.

Caligula'nın deniz tanrısı Neptün'e (Poseidon'un Yunan mitolojisindeji karşılığı) savaş açtığını biliyoruz. Neptün'ü ciddi ciddi rakibi olarak görmüş ve onu elimine etmek için savaş açmış. Askerlerini denize sokup kılıçla dalga dövdürmek ve denizkabuklarını ganimet olarak almak gibi ilginç işler yapmış.

Burada karşımıza iki sorunsal çıkıyor.

-Eğer Caligula, Neptün diye bir tanrının varlığına inanmıyorsa neden ona savaş açmak için zahmete girdi?
-Eğer Caligula, tanrının varlığına inanıyorsa, neden ona savaş açma cüretini göstererek, kuvvetli bir varlığı karşısına aldı.

Evet, Caligula manyağın tekiydi, yaptığı da ekstrem bir işti. Bunun farkındayız. Ancak Caligula Roma'nın hristiyanlığı kabul ettiği dönemde imparator olsaydı bunu yapabilecek miydi? İsa'ya savaş açma cüretini gösterebilecek miydi?

Esasında bu durum, tanrı-insan ilişkisindeki bir aşamayı gösteriyor.

Yunanlılar ve Romalılar tanrılarından korkarlar, onlara saygı gösterirlerdi. Ancak aynı zamanda onlara karşı cüretkârlardı. Örnek vermek gerekirse, Roma imparatoru Germanicus öldüğünde halk tanrılara öfkelenip tapınakları taşlamıştı. Karialılar, yabancı tanrıları ülkelerine sokmamak için büyük bir özen gösteriyordu. David Hume'un "Din Üzerine" kitabında aktardığına göre, Çinliler duaları kabul olmadığı zaman putlarını döverlerdi.

Pagan inanışlarında, yeryüzü ile tanrılar âlemi arasında büyük sınırlar yoktur. Tanrılar, insanlar ile aynı dünyada, aynı gerçeklik boyutunda yaşarlar. Olimpos dağı'nda, mağaralarda, açık denizlerde ikamet ederler. Dolayısıyla tıpkı insanlar gibi kusurlu varlıklar olarak tanımlanırlar.

Bu yüzdendir ki, paganlar tanrılarına karşı cüretkârdı. Yunanlar, tanrılarını karikatürize etme cesaretini göstermiş, onların ahlaksızca davranışlarını yazmaktan hatta eleştirmekten çekinmemişlerdi. Çoktanrılı dinlerde, tanrılar, cinler, periler ve diğer doğaüstü güçler tıpkı insanlar gibi, yaşamın bir parçasıydı.

Antik Yunan'da hayaletlerin dava konusu olduğuna sıklıkla rastlayabiliriz. Bir miras davasında hayaletin tanıklığına başvurulabilir, hayalet tarafından taciz edildiğini iddia eden bir kadın hayalete dava açabilirdi. Tanrılarla da tam olarak böyle bir ilişki söz konusuydu.

Peki ne oldu da tanrılar taşlanmaktan, karikatürize edilmekten kurtuldu ve her şeyden münezzeh, yüce, sorgulanmaz varlıklara dönüştü? Ne oldu da hükümdarlar kendilerini tanrı ilan etme cesaretini gösteremez oldu ve meşruiyetlerini tanrıdan almaya başladılar?

1-) Zamanın ruhu
Çoktanrılı inançların tasfiyesi birdenbire gerçekleşmedi. Bu inanışlar zaten uzun zamandır eleştiriliyor, sorgulanıyor ve geçersiz olduğu düşünülüyordu. Sokrates, Anaksagoras gibi bilginler bu inançları eleştirdiği için ciddi yaptırımlara uğramıştı. Diğer yandan, tanrıların insanlara özgü özelliklere sahip olması, onların egemenliğinin sorgulanmasına sebep oluyordu.
2-) Yazılı gelenek
Pagan inanışları herhangi bir yazılı geleneğe dayanmıyordu. Bu inançların esaslarını belirleyen bir codex yoktu. Homeros, herodot gibi ozanların yazdıkları olmasaydı bugün bile bu inanışlardan bihaber olabilirdik. İnançlar yazıya geçirilmedikleri ve belli esaslara dayanmadıkları için esnek ve değişkendi.
3-) Egemenlik meselesi
Semavi dinler, orta doğu ikliminde doğdu. Kuvvetli ve egemenliği sorgulanmayacak hükümdarların yönettiği toplumlarda, ülkelerde gelişti, buralardaki egemenlik geleneğinden beslendi. Zaten bu kitaplardaki tanrı figürü, ilk çağ hükümdarlarının göksel bir kopyasıdır. Bu hükümdar gökyüzüne çıktığında, erişilmez, sorgulanmaz olmak zorundaydı.

Devam edeceğim...