Ümmi kelimesinin anlamı
Ayetlerdeki ümmi kelimesi Arapça'da anasından doğmuş gibi olan, okuma yazma bilmeyen, kitapla uğraşmayan anlamındadır. Zaten Kuran kendi kendini tefsir edip bize ümmi kelimesinin ne olduğunu açıklıyor ve sağa sola çekilmesini engelliyor.
Bakara 78: "Onlardan (Yahudilerden) bazıları ümmîdirler Kitabı anlamazlar. Bildikleri sadece yalan ve uydurmalardır ve sadece zanda bulunurlar…"
Yukarıdaki ayette ümmi kelimesinin kitabet bilmeyen, okuma yazma bilmeyen demek olduğu manası çıkar. Çünkü Yahudilerin kitapları olduğu halde bazıları ümmi ise burada kitabı okumayı bilmez anlamına gelebilir. Dilbilimci Zemahşeri de burada bahsedilenin okuma yazma bilmeyen yahudiler olduğunu söyler.[3] Dikkat ederseniz yahudilerin kitapları olduğu halde onların da ümmileri var. Yani ümmilik demek sadece kitap inmemiş demek değildir. Okuma yazma bilmemekte ümmiliktir.
Tarihi olaylardan anlaşılıyor ki en azından İslam'la şereflenene kadar Hz. Muhammed'in okuma yazma bilmediği ve kitabetle işi olmadığı kesin.[2] Ayrıca yukarıdaki hadis kaynaklarını delil veren kişiler, aynı kaynaklarda Hz. Muhammed'in ilk vahiy geldiğinde "Oku" emrine karşılık "ben okuma bilmem" diye karşılık verdiğinin kaydedildiğinin de farkındadırlar.
Veya "Biz ümmî bir topluluğuz, yazı yazmayız ve hesap yapmayız"[3] hadisi de peygamberin sözleri ise zaten ümmi kelimesinin anlamını açıklar, bir ihtimalle de olsa Onun sözü değilse bile en azından hadislerin yazıldığı dönemde yani peygamberden ortalama 200 sene sonra bu kelimenin okuma yazma bilmeyenler için kullanılıyor olduğunu gösterir.
Daha onun gibi çok sayıda kaynak Hz. Muhammed'in İslam geldiğinde okuma yazma bilmediğini söylüyor. Hatta peygamberliği süresince de okuma yazma öğrendiğine ilişkin açık hiç bir delil yok. Kuran'a o kadar ihtimam gösteren peygamber vahiyleri hep kâtiplere yazdırmış.
Bir diğer iddia ise ümmi kelimesinin "okuma yazma bilmeyen" anlamını sonradan kazanmış olabileceğidir. Halbuki kelimenin kökenine bakan bir kişi "okuma yazma bilmeyen" anlamının "kitap verilmemiş" anlamından daha önce oluştuğunu bilir. Çünkü kelimenin kökü "ümm" kelimesinden gelir ve ana demektir. Ümmi ise anadan doğmuş gibi kalan okuma yazma bilmeyen eğitim görmemiş anlamındadır.
Kelimenin geçirebileceği dönüşüm merhaleleri düşünüldüğünde önce "kitap verilmemiş" anlamında ortaya çıkmasının mantıksız olduğu ve "anadan doğduğu gibi eğitimsiz kalan" anlamında ortaya çıkmış olduğu görülür. Tüm eski dilbilimciler de bu kelimenin kökeni hakkında bu bilgiyi verirler.[3]
Toparlarsak
Hz. Muhammed okuma yazma biliyor muydu sorusu çok önemli bir soru olmasa da hem Kuran'a göre hem tarihi kaynaklara göre Peygamber okuma yazma bilmiyordu. Peygamberlikten önce Hz. Muhammed okuma yazma bildiğine dair hiçbir işaret yokken okuma yazma bilmediğine dair açık Kuran ayetleri en sağlam kanıtlar olarak bu konuyu tartışmaya meydan vermeyecek derecede kapatıyor. Hadis kaynakları da Kuran'ı destekliyor.
Peygamberlikten sonra ise en azından ismini yazabilecek kadar kalem tutmayı öğrenmiş olması muhtemeldir. Fakat yine açık bir kanıt yok. Aşağıdaki ayette ise "bundan önce" tabirine dikkat edersek en azından bu ayet inmeden öncesine kadar okuma yazma bilmediğinin kesin olduğunu söyleyebiliriz.
Ankebut 48: "Bundan önce sen hiç kitap okuyan değildin ve onu sağ elinle de yazmıyordun. Böyle olsaydı, batılda olanlar kuşkuya kapılırlardı."
Sağ el tabiri Arapça'da Malik olmak anlamındadır. Yani "Bundan önce kitap okumuyordun, yazmaya da malik değildin, öyle bir gücün yoktu" anlamını verir.
Hz. Muhammed okuma yazma biliyor muydu sorusuna bir sonuç olarak; Peygamberliğe kadar Hz. Muhammed okuma yazma bilmediği kesindir, fakat sonrasında okuma yazma öğrenmiş olma ihtimali var. Ümmiliğinin devam edip etmediği hakkında açık kanıtlar yok. 1450 sene sonra bile hiçbir çelişkisi olmayan ve bilim asrı insanları için bilimsel mucizeleri barındıran bir kitabı o günün şartlarında ümmi bir insan değil en büyük bir dahi bile yazamazdı. Allah, kerametin insanda olmadığını göstermek için ümmi bir toplumdan kıyamete kadar hükmü bâki kalacak mucize kitabı çıkarmıştır.
REFERANSLAR
1. Kaya, R., Kur'an'da Hz. Peygamberin Beşer ve Ümmi Oluşu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002. 11(1): p. 29-52.
2. ŞEN, A.G.Z., KUR'AN'DA ÜMMÎ KAVRAMI VE HZ. PEYGAMBER'İN ÜMMÎLİĞİ. İslamî İlimler Dergisi. 1(2): p. 203-218.
3.
https://islamansiklopedisi.org.tr/ummi
Hz. Muhammed okuma yazma biliyor muydu, hayır peygamberlikten önce bilmiyordu.