Robert G. Hoyland, ''Arabistan ve Araplar'' kitabında, tapınaklardaki görevli insanlardan bahsederken, bir yerde ''Ravvafa'daki Allah'' ifadesini kullanmış.
Ravvafa(Ruwafa), Medine'nin kuzeybatısında, kervan yolu üzerinde bulunan bir yer. Burada yerleşim yeri yok ama bir tapınak var. Bu tapınak, 2. yüzyılda Nebatiler veya Thamudiler tarafından yapılmış. Hoyland'ın bahsettiği ''Ravvafa'daki Allah'ın tapınağı'' şu;
https://nabataea.net/explore/cities_and_sites/ruwafa/
Ruwafa1.jpg
Wikipedia'da bu tapınağın Thamudilerin koruyucu tanrısı Lah için yapıldığı belirtilmiş.
https://en.wikipedia.org/wiki/Thamud...2%80%9356_13-0
Bu bahsedilen Lah, Safaitik yazıtlarda 41 defa geçen Lah.
safa.png
Safaitik yazıtlarda Lah, çok önemsiz gibi gözüküyor. Bu ifadenin isim olarak geçtiği belirtiliyor ama bakacağız buna.
Ravvafa'nın olduğu bölgede Thamudiler, Nebatiler ve Lihyaniler yaşamışlar. Nebatiler ve Lihyanilerin Lah isminde bir tanrıları yok. Lihyaniler özellikle Dhu Ghabat'a, Nebatiler de Dhu Shara'ya(Duşara) tapmışlar. Yalnız bu insanlar samilerin büyük tanrısı EL'i, LAH veya Hoyland'ın dediği gibi ALLAH olarak biliyorlar. Biliyorlar da, acaba Ravvafa'daki tapınak, Allah'ın tapınağı mı?
Lah veya Allah ifadesi sadece ''tanrı'' anlamına gelir. Eğer Ravvafa'daki Allah'ın tapınağı olsaydı, biz bu Allah(LH) ifadesini Safaitik yazıtlarda çok daha fazla görmeliydik ama göremiyoruz ya da Nebati veya Lihyani panteonunda görmeliydik ama göremiyoruz.
Ayrıca Şemseddin Günaltay, El için bir tapınak yapılmadığını belirtir ki, bu da Ravvafa'daki tapınağın El(lah) tapınağı olmadığını düşünmemize neden olur.
El, Lh veya Allah'ı şöyle düşünün. Volvo, Skoda, Ferrari isimleri birer araba markası. İsmi araba olan bir araba markası olmaz. İlla ki özel/farklı bir isim olmak zorunda. Allah, araba demek sadece, Volvo demek değil. Ben ''arabayla gideceğim'' dediğim zaman, ''ismi Volvo olan arabama bineceğim'' demek istemişimdir. Yani 2. yüzyılda ''Ravvafa'da Allah tapınağı var'' dediğiniz zaman, bu Allah'ın hangi tanrıya denk geldiğini biliyorsunuzdur veya bunu belirtmek zorundasınız. Allah genel bir ifade, özel değil.
Peki, bu kervan yolundaki tapınak, ne tapınağı?
Ravvafa'daki tapınak yapılmadan yaklaşık 1000 yıl önce Thamud'i kabilesinden bahsedilir ve bu göçebe arap kabilelerin tanrılarından birisinin adı Ruda(Rulda/Rudava)'dır. Bu isim benzerliğinden yola çıkarak, Ravvafa'daki tapınağın Ruda tapınağı olduğunu düşünebiliriz. Safaitik yazıtlarda da Lat'tan sonra en çok anılan tanrının adı Rdw(Rudava)'dır. Bu tanrının tek arap tanrısı olduğu ve Herodot'un bahsettiği Orotalt ile aynı tanrı olduğu da söylenir.
Orotalt'ta Dionysos'a, Dionysos'ta Duşara'ya tekabül eder.
O halde Duşara ve Ruda aynı tanrı olur ama Safaitik yazıtlarda farklı olarak gözüküyor. Safaitik yazıtlarda en fazla anılan Lat'ın, Ruda'nın kızı diye anılması, Ruda'yı baba tanrı yapar ki, bu da baba tanrı diye anılan El(ah)'in Ruda için kullanıldığını düşünmemize neden olur. Ayrıca Ravvafa'daki tapınağın yapılma tarihi Nebatilerin sonrasına denk gelir ki, bu da Thamud'ilerin bu tapınağı yaptırdığı fikrinin ağır basmasına neden olur.
2. yüzyılda Ruwafa diye anılan yerde, koruyucu/ay tanrısı Rudawa için Thamud'i kabilesi kare şeklinde bir tapınak yaptırmış ve buna da Robert G. Hoyland ve Wikipedia ''Allah'ın tapınağı'' demiş, mesele bu.
Tabi ki mutlak doğru bir çıkarım demiyor buna. Bu tapınak, oğul tanrı Duşara için de yapılmış olabilir. (3.bir seçenek zor.!)
Özellikle Ruwafa ve Rudawa benzerliği dikkat çekici sadece.