Huruf-u Mukatta

[sodomo--]

Kuran surelerinin 29 tanesi "kýsaltýlmýþ harfler" veya "kesik harfler" adýyla bilinen huruf-u mukatta ile baþlar. Her ne kadar müfessirler bu harflerin Allah ile peygamberi arasýnda gizli bir þifre olduðu yönünde görüþ beyan etselerde gerçekte Fahreddin el- Razi gibi bazý islam tefsircilerinin belirttiði gibi bu harfler kendi surelerinin isimlerini gösterir. Fahreddin el-Razi islam öncesi Araplarýn bu tip harflerle bazý nesneleri de isimlendirdiðini söylemektedir.

Örneðin :

Para = ع
Bulut = غ
Balýk = ن



Diyanetin Kuran mealinden þu satýrlar oldukça dikkat çekici :

"Elif-Lam-Mim gibi Kur'an'da bazý surelerin baþýnda yer alan Huruf-u Mukatta Kur'an'ýn nazil olduðu dönemde Arap edebiyatýnda yaygýn bir kullanýma sahipti. Þairler ve belâgat ehli bunlarý kullanýrdý. Hatta bunun örneklerine Ýslâm öncesi þiir ve nesrinde rastlanmaktadýr. O dönemde, herkes, bu harflerin anlam ve önemini kavradýðý için, bunlarýn Kur'an'da kullanýlmasýna karþý çýkan veya sorular yönelten olmadý. Çünkü bu tür kullaným onlara yabancý deðildi. Hatta hiçbir saldýrý fýrsatýný kaçýrmayan Ýslâm ve Kur'an düþmanlarý bile bu harflerin kullanýmýna karþý çýkmadýlar"

Modern araþtýrmalar içinde de en fazla dikkat çekeni Hint asýllý Hamiduddin Farahi'nin "Farahi teorisi" adýyla isimlendirilen açýklamalarýdýr.

Farahi bu harflerin Arapçaya kaynaklýk eden Ýbranice'deki ve eski Arap dillerindeki kullanýmý ile baðlantý kurarak açýklamalarýný geliþtiriyor ve bu harfler sadece fonotik sesleri deðil ayný zamanda Çin alfabesinde olduðu gibi bu haflerin þekillerinin bazý anlamlarýn ve nesnelerin sembolize edilmesi amacýyla kullanýlmýþ olabileceðini söylüyor. Aslýnda bu tip kullanýmýn tarihi Mýsýr hiyerogliflerine kadar gidiyor.

Örneðin:

Elif, Ýbranice'de ve eski Arapça'da "sýðýr" anlamýnda kullanýldýðý gibi biçimi de "sýðýr baþý" þeklindeydi: أ

Bê harfi Ýbranice'deki "Beth"in türevi olup ve o da Beyt (=ev) anlamýnda kullanýma sahip: ب‎

Cîm, Cimel telafuzu ile Cemel (=deve) anlamýnda Ýbranice'de kullanýlmýþ: ج‎
Tâ harfi "yýlan" anlamýnda kullanýma sahip: ط
Mîm ise "su dalgalarýný" temsil eden þekilde kullanýlýyor : م

[size=] [/size]Farahi bu teorisini Kalem suresinin "Nun" ( ن ) mukattasýnýn eski anlamýyla balinanýn midesine düþen Yunus peygamberi temsil ettiðini söyleyerek destekler. Ona göre bu surelerin baþlarýndaki bu mukattalar o surelerin konusu ile aralarýndaki iliþkinin eski anlamlarýný temsil etmektedir.

Bazý Kuran sureleri Farahi'nin bu teorisini destekler niteliktedir. Örneðin Ta-ha suresi
Ta ( ط ) harfi ile baþlamakta ve yukarýda belirtildiði gibi bu harf "dik duran bir kobra yýlanýný" sembolize etmekte ve bu surede de ayný zamanda Musa'nýn elindeki bastonun yýlana dönüþmesi konu edinilmektedir. (Taha 17-21)

Ayný þekilde Þuara suresi de Ta Sin Mim mukatta harfleri ile baþlamakta ve ilk harfi olan
Ta ( ط ) yani "Musa'nýn yýlaný" ile ilgili ayetler bu surede de geçmektedir. (Þuara 32-33)

Bakara suresi de Elif Lam Mim mukatta harfleri ile baþlamakta ve ilk harfi olan
Elif أ Ýbranice'deki kullanýmýnda "sýðýr baþý" anlamýna gelmekte ve bu sure de (Bakara 67 ve devamý) yahudilerin kurban edilen sýðýrý ile ilgili ayetler geçmektedir.

Ayný mukattalar ile baþlayan surelerin bir diðer özelliði ise iþledikleri konularýn, stil ve yapýlarýnýn birbirine benziyor olmasý.
Örneðin, "Elif" "mukattasý ile baþlayan sureler "tevhid" yani "Allah'ýn birliði" fikrini iþliyor.

Ayrýca bazý batýlý araþtýrmacýlar da bu harflerin sureler isimlendirilmeden önce kullanýlan isimleri olduðunu söylerler. Buna örnek olarak da Taha suresinin "Ta.Ha" mukattasý, Yasin suresinin "Yasin" mukattasý ile Sad suresinin "Sad" mukattasý, Kaf suresinin de "Kaf" mukattasý ile baþlamasý gösterilir.

Araþtýrmacýlar, 29 surenin 2 tanesi hariç (Bakara, Ali Ýmran ) geri kalanýnýn Mekke dönemi surelerinden olmasý da bu görüþü destekler nitelikte bulmaktadýr.
Tabii burada kendimce bir düzeltme yapmak isterim ki o da; bu 2 sureden Bakara'nýn bazý ayetlerinin Mekke dönemine ait olduðu, yine Ali Ýmran suresinin 1-11 ayetlerinin de Mekki olabileceði göz ardý edilmemelidir. Bakara suresinin (1-19), (148-158), (200-205) ayetlerinin vahyin 7. yýlý ve (245), (26)'ncý ayetlerinin vahyin 8. yýlý nüzul ettiði yönündeki bilgiler her ne kadar tam olarak benimsediðim bir nüzul sýralamasý çalýþmasý olmasa da Abdurrahman Abdullahoðlu'nun "Ayetlerin iniþ sýrasýna göre Kuran çevirisi" isimli kitabýnda yer almaktadýr.

Ayný þekilde Ali Ýmran suresi de Uhud ve Bedir savaþlarýný konu aldýðý için aðýrlýklý olarak Medine dönemi olup ilk 11 ayetinin ise Mekki olmasý güçlü bir ihtimaldir.

Mukatta harfleri geçici bir dönem bir surenin diðerlerinden ayrýlmasý amacýyla kullanýlmýþ bir "sure isimlendirme" biçimiydi.

Bu harfler arasýnda "birlikte kullaným" kuralý da vardýr. Örneðin "Elif"i mutlaka "Lam" takip eder "Ha" harfini de "Mim"

Þimdi aþaðýda bu harflerin sure isim ve Kuran sýra numarasý ile mukattalarýn kendilerinin yazýlý olduðu listeyi inceleyelim :

Bakara (2) ----- Elif, Lam, Mim
Ali Ýmran(3) ---- Elif, Lam, Mim
Araf (7) ---- Elif, Lam, Mim, Sad
Yunus (10)------ Elif, Lam, Ra
Hud (11)--------- Elif, Lam, Ra
Yusuf (12)------ Elif, Lam, Ra
Rad (13) -------- Elif, Lam, Mim, Ra
Ýbrahim (14)----- Elif, Lam, Ra
Hicr (15)--------- Elif, Lam, Ra
Meryem (19)-----Ka, Ha, Ya, Ayn, Sad
Ta-ha (20)--- -Ta, Ha
Þuara (26)--- Ta, Sin, Mim
Neml (27)------- -Ta, Sin
Kasas (28 )-------Ta, Sin, Mim
Ankebut (29)----Elif, Lam, Mim
Rum (30)---------Elif, Lam, Mim
Lukman (31)-----Elif, Lam, Mim
Secde (32)-------Elif, Lam, Mim
Yasin (36)-----Yasin
Sad (38 )-------Sad
Mümin (40)--------Ha, Mim
Fussilet (41)------Ha, Mim
Þura (42)-------- Ha, Mim (1.ayet), Ayn, Sin, Kaf (2. ayet)
Zuhruf (43)-------Ha, Mim
Duhan (44)------ Ha, Mim
Casiye (45)----- -Ha, Mim
Ahkaf (46)--------Ha, MÝm
Kaf (50)--------Kaf
Kalem (68 )--------Nun


Bu mukattalarýn Mekke dönemi surelerinde olmasý bir yana, dikkat edilirse bazýlarý hariç mushaf sýralamasýnda birbirini takip eden surelerde kullanldýðý görülecektir. Örneðin (2,3)--(10, 11, 12 ,13 14, 15)--(19,20)- (26,27,28,29,30,31 32)- (40,41,42,43,44,45,46,)

Bu durum bu harflerin surelerin mushaf sýralamasýnýn yapýlmasý sýrasýnda ve sureleri henüz isimlendirmeden önce birbirinden ayýrabilmek amacýyla kullanýlan geçici bir isimlendirme biçimi olduðunu gösteren bir iþaret sunmaktadýr bize. Tabii burada Kuran'ýn Muhammed döneminde mushaf haline getirilip getirilmediðini tartýþmayacaðýz, bunu ayrý bir baþlýkta ele alacaðým ama Mekke döneminde ayetlerin ayrý surelerde toplanmasý ve bunlarýn bir mushaf sýralamasýna sokulmasý yönünde bir çalýþma yapýlmýþ olduðunun izleri var adeta.

Veya baþka bir anlatýmla þöyle de diyebiliriz: Kuran'daki surelerin oluþumu için surelerin bitimi beklenmiyordu. Mesela Bakara suresi Mekke dönemide baþlayýp Muhammed'in öldüðü yýla kadar devam eden bir suredir. Hal böyle iken Bakara suresine ait ayetlerin Hicretin 10.yýlýna kadar daðýnýk olarak bekletilip H. 10 yýlýnda Bakara ismi altýnda toplandýðýný söylemek yersiz olacaktýr.

Ýþte bu nokta da surelerin isimlendirilmesinin surelerin ayetlerinin bir kýsmýnýn oluþmasýndan sonra yapýldýðý ve geriye kalan ayetlerin ise ortaya çýktýkça sonradan bu isimlendirilmiþ surelere alýnarak tasnif edildiðini söyleyebiliriz.

Aslýnda bu bir bakýma sure isimlerinin de "neden o isimle" adlandýrýldýðý ile ilgili de ipucu verir. Mesela Bakara (=sýðýr) suresini ele alalým:
286 ayeti olan bu surenin ismi neden diðer ayetlerde geçen konulara göre deðil de Musa'nýn kavmi ile ilgili 47-73 arasý ayetlerde geçen ve de spesifik olarak sýðýrýn kurban edilmesi de 67 ve devamý) ayetler dikkate alýnarak Bakara (=Sýðýr) ismi konulmuþtur" sorusuna verilecek cevap, bu 25-30 ayetin konusu olan olay 286 adet ayet içinde aðýrlýk merkezini oluþturmaz ama bu sureye Bakara ismi verilene kadar ki ayetlerin içinde aðýrlýk merkezi oluþturabilir þeklinde olacaktýr. Yani Bakara isimi bu surenin 286 adet ayetinden sonra deðil tahminen 90-100 civarýnda ayetin ortaya çýkmasýndan sonra konulmuþtur. Böyle olunca 25-30 ayetlik Musa hikayesi henüz 90-100 ayetlik olan sure içinde aðýrlýk merkezini oluþturmuþtur ve Bakara (=sýðýr) ismi de bu yüzden konulmuþtur.

Ha keza çok detaylandýrmadan Meryem suresi ile ilgili de bir þeyler söylemek istiyorum.

Meryem suresinin mukatta harflerinden sonraki ilk giriþ ayeti þöyle :

Meryem 2. (Bu,) Rabbinin, Zekeriyya kuluna rahmetinin anýlmasýdýr.

Giriþinde "Rabbin Zekeriya kuluna rahmetinin anýlmasýndan" bahseden bir sure neden Zekeriya ismini almadý da Meryem ismini aldý ? Halbuki adeta bu surenin amacýný belirleyen bir giriþ yapýlmýþ ve surenin adeta (sadece) Zekeriyayý anmak için vahyedildiði belirtilmiþtir. O halde bu surenin ismi vahyin amacýna uygun olmalýydý.

Meryem suresinin ayet gruplarýna bir bakalým:

1-11 Zekeriya
12-15 Yahya
16-40 Meryem
41-50 Ýbrahim
55-55 Musa
56-58 Ýdris
59-98 Diðer konular

Görüleceði gibi en çok bahsi geçen isim 24 ayette konu edilen Meryemdir.
Ýþte ilk giriþ ayetinde Zekeriya'ya olan rahmetin anýlmasýndan bahseden ayet bunu surenin tamamý için deðil 3-11 ayetleri için söylüyor.
Aslýnda surelerden önce bu çeþit ayet gruplarý vardý. Ýþte sure tasnifi bu ayet gruplarýnýn bir araya getirilmesi ile oluyordu. Hal böyle olunca baskýn olan ayet grubu da sureye kendi ismini veriyordu.

Konuyu þimdilik daha fazla detaylandýrmadan toparlayalým:

a- Mukatta harfleri Mekke dönemi surelerin özelliðidir ama Mekke dönemi surelerinin hepsi mukatta harfleri ile baþlamaz. Bu da bu uygulamanýn Mekke döneminin bile tamamýný kapsamadýðýný gösterir.

b -Mukatta harfleri hem Kuran sýralamasý açýsýndan hem surelerin nüzul tarihi açýsýndan kesintiye uðrar; yani bir yerden sonra bu uygulmadan vazgeçilir. Kuran sýralamasýnda 68. sureden sonra yoktur, nüzul tarihi açýsýndan da Mekke döneminden sonra yoktur. Hatta Mekke dönemin içinde de bir zamandan sonra mukatta harfleri uygulamasýndan vazgeçilmiþtir.

c- Kuran'daki sýralamada aðýrlýklý olarak birbirini takip eden surelerde mevcuttur. Bu da mukatta harflerinin görevinin surelerin birbirinden ayrýlmasý olduðunun iþaretini verir.

d- Mukatta harfleri surelerin bütünü için deðil o surelerin ilk ayet gruplarý için konuluyordu.

e- Hal böyle olunca da mukatta harfleri Bakara ve Ali Ýmran suresinin Mekke dönemi ayet gruplarý için kullanýlmýþtý. Bu iki surenin tamamýna göre deðil Mekke döneminde inen ilk ayet gruplarýna göre konuya bakmak gerekir.

f-Surelerin ilk ayrýmý iþte bu surelerin giriþindeki ayet gruplarýndan kaynaklanýyordu. Daha doðrusu sure oluþturmak zorunda kalmak bu surelerin ilk ayet gruplarýnýn getirdiði bir zorunluluktu. Þöyle ki:

Bakara 2.. O kitap (Kur'an); onda asla þüphe yoktur. O, müttakiler (sakýnanlar ve arýnmak isteyenler) için bir yol göstericidir.
Ali Ýmran 3. (Resulüm!) O, sana Kitab'ý hak ve önceki kitaplarý tasdik edici olarak indirdi, Tevrat ile Ýncil'i ve Furkan'ý indirmiþti
Araf 2.. (Bu), kendisiyle insanlarý uyarman, inananlara öðüt vermen için sana indirilen bir kitaptýr. Artýk bu hususta kalbinde bir þüphe olmasýn.
Yunus 1.Elif. Lam. Ra. Ýþte bunlar hikmet dolu Kitab'ýn ayetleridir
Hud 1. Elif. Lam. Ra. (Bu sana indirilen), hikmet sahibi (ve) her þeyden haberdar olan (Allah) tarafýndan ayetleri saðlamlaþtýrýlmýþ, sonra da açýklanmýþ bir kitaptýr.
Kassas 2. Bunlar, apaçýk Kitab'ýn ayetleridir.

Sadece 6 adetini yazdým ama siz hepsine bakabilirsiniz (Ankebut, Rum ve Kalem) hariç diðer surelerin de hepsi ayný þekilde Kuran'ýn kendisinin bir "vahiy" kitabý olduðunu anlatarak giriþ yapar. Hatta bu üç surenin de baþlangýçtaki deðil ama sonraki ayetlerinde Kuran'ýn kendisinin vahiy kitabý olduðu iddiasýna vurgu vardýr.
Ýþte bu ilk ayetlerin birbirine benzer þekilde "Kuran'ýn kendisinin vahiy kitabý olmasý" ile ilgili olmasý bile bunlarýn alt alta gelecek þekilde veya ayný surede toplanacak þekilde dizilmelerine engel oluþtururur.


g- Mekke döneminde bu 29 sure ile ilgili mushaf tarzý bir çalýþma yapýlmýþ olabilir. Çünkü burada görüleceði gibi mukatta harfleri ile baþlayan bu surelerin ilk ayetlerinde Kuran'ýn kitap oluþuna vurgu vardýr. Büyük bir ihtimalle 29 surenin (veya 27) ilk grup ayetleri ile bir mushaf oluþturulmuþtu. Burada kastedilen "kitap"da en az bu 29 (veya 27) sure vardý.


Aslýnda akla gelen bir çok soru var ama þimdilik bu kadar detay yeterli diye düþünüyorum. Yukarýdaki bilgiler kesinlik taþýmaz. Sadece mantýki açýdan konu ile ilgili kendi yorumumu sundum.

Not: Kuran'ýn tamamýnýn Muhammmed döneminde mushaf hale getirildiði görüþüne katýlmýyorum. Kýsmen mushaf hale getirilmiþ olma ihtimali daha fazla. Bu konuyu "Kuran'ýn yazýlmasý ve toplanmasý" isimli ayrý bir baþlýkta inceleyeceðim.